Ամեն մեկը երբ վերցնում ես առանձին,
Կարծես թե ոչինչ, խելոք է, խոհեմ,
Բայց հենց ձուլվում է ամբոխին,
Դառնում է կատարյալ ապուշ...
Շիլլեր
Մարդկային այդ անկառավարելի զանգվածի՝ ամբոխի հոգեբանության պրոբլեմը հեռվից է գալիս, այն զբաղեցրել է հնագույն ժամանակների մտածողներին, փիլիսոփաներին, պոետներին, ողբերգակներին և անգամ պետական գործիչներին: Ժամանակաի ընթացքում հետաքրքրությունն այդ պրոբլեմի հանդեպ միայն աճել է, վերլուծություններն ու հետևությունները՝ դաևձել ավելի ծանրակշիռ ու հիմնավոր: Տասնիններորդ դարում ամբոխի պրոբլեմը դարձավ գիտություն, այն հասավ իր բարձրագույն կետին հաջորդ՝ քսաներորդ դարում: Ի դեմս Ֆրոյդի:
Նկարում՝ Գրիգոր Գուրզադյան
Ֆրոյդը համարում է, որ իրենից առաջ եղել է Գյուստավ Լե Բոնը: Նա Ֆրոյդից շատ առաջ հրատարակում է ստվարածավալ ու շատ հետաքրքիր մի գիրք՝ <<Ամբոխի փիլիսոփայությունը>> վերտառությամբ, որը շատ արագ ձեռք բերեց մեծ համբավ: Այս գիրքը բազմաթիվ դիտումներով, շատ նուրբ վրելուծություններով ու համարձակ հետևություններով լեցուն մի տրակտատ է՝ արդեն դասական դարձած:
Ամբոխի անդամ անհատի առաջին ու հիմնական հատկությունը նրա անպատիժ մնալու համոզմունքն է: Երբ հանցանքը կրում է զանգվածային բնույթ, վերանում է անհատին պատժելու հասկացողությունը: Իր արարքների համար անպատիժ մնալու համոզմունքը պիտի համարել ամբոխի անդամ անհատի առաջին ու ամենակարևոր հատկությունը:
Ամբոխի գործողությունները կեղծ չեն, ամբոխի և՛ մտածողությունը, և՛ արարքները համոզմունք են, և այդ պատճառով էլ առավել վտանգավոր: Կեղծիքին դիմող մարդը սովորական պայմաններում չի լինում ներքնապես կայուն, նա վախկոտ է, տատանումներ է ապրում ու ամեն պահի կարող է հետ քաշվել իր մտադրությունից: Ամբոխի կազմում այդ նույն մարդը չի ունենում տատանումներ, ամբոխի հետ նա դառնում է աճող վճռականություն միայն: Ամբոխի կազմում մարդը ու նրա արարքները մնում են անխոցելի...
Երկրորդ հատկությունն ամբոխի վերաբերում է նրա վարակիչ բնույթին: Ամբոխի կազմում վարակիչ է դառնում յուրաքանչյուր արարքը, ամեն ստորին զգացմունք ու միտում: Այս հատկությունը գործում է առանձնահատուկ ուժով ու այն աստիճան անվրեպ, որ անհատը կարողանում է գնալ, նույնիսկ հեշտությամբ, իր անձնական շահերի զոհաբերմանը հօգուտ հասարակական շահի, այսինքն՝ այն, ինչ նորմալ պայմաններում անհարիր է իր իսկ անհատի բնույթին. նորմալ պայմաններում անհատը միայն ու միայն իր անձնական շահն է հետապնդում:
Երրորդ հատկությունը ամբոխի անդամ անհատի ներշնչվածությունն է, երբ անհատը հայտնվում է հիացողի վիճակում, որն ըստ էության ոչնչով չի տարբերվում հիպնոսացման վիճակից: Այս դեպքում գիտակցական կյանքը չքանում է լրիվ, չքանում է կամքը... Նա ձեռք է բերում դրսից եկով հրամանների անվերապահորեն կատարողի հատկություն:
Մարդը, անհատը միայն իր պատկանելությամբ ամբոխին մի քանի աստիճան վար է իջնում քաղաքակրթության սանդուղքից... Ամբոխի կազմում անհատը դառնում է բարբարոս, դառնում կույր կատարողն ամենաստորին ազդանշանների...
Եվ ամենաբնորոշը. ամբոխին խառնված, ամբոխին ձուլված մարդը կորցնում է իր անցյալի բոլոր ձեռքբերումները, կորցնում իր էությունը, իր անհատականությունը, դրանք արժեզրկվում են իսկույն ևեթ: Մարդը կարծես մարդ չլինի...
Գրիգոր Գուրզադյան
<<Ինչ է ամբոխը>> էսսեից
<<Մի կում ջուր>> գրքից
|
ամսագրի Ձեր ցանկացած համարն ընթերցելու համար սեղմեք համապատասխան համարի շապիկին
