Հայոց պատմության տարբեր դրվագների մասին կարելի է երկար խոսել: Այս հոդվածաշարով ես կփորձեմ ներկայացնել դրանք:
Այս անգամ կխոսենք մեր պատմության մի շատ կարևոր ժամանակահատվածի մաիսն` Կիլիկիայի հայկական թագավորության պատմության շրջանի: Կխոսենք կարճ, քանի որ իմ և ձեր համբերությունը անվերջ չէ:
Կիլիկյան Հայաստանը իր առանձնահատուկ աշխարհագրական դիրքի շնոր-հիվ նշանակալից դեր է կատարել Արևելքի և Արևմուտքի երկրների միջև ծավալված ռազմաքաղաքական, տնտեսական ու մշակութային փոխհարաբերություններում: XIII-XIV դարերում հայոց թագավորությունը բազմակողմանի կապերի մեջ է գտնվել Բյուզանդական կայսրության, խաչակրաց պետությունների, եվրոպական և մերձա-վորարևելյան տարբեր երկների հետ: Եկեք առաջին հերթին անդրադառնանք Կիլիկիայի հայկական պետության և Եգիպտոսի մամլուքյան սուլթանության հարաբերություններին 1250-1375թթ.:
Հակամարտությունը սկիզբ առավ որպես մոնղոլա-մամլուքյան առճակատման բաղկացուցիչ մաս:Այն նախապես տարածքային բնույթ չէր կրում և արտահայտվում էր տնտեսական քաղաքականության և արտաքին քաղաքական կողմնորոշման առանցքային հարցերում:Եթե հաշվի առնենք ռազմաքաղաքական իրադարձությունների ժամանակագրությունը, պատերազմական գործողությունների և խաղաղ գոյակցության շրջանների հերթագայությունը, այս հարաբերութունների պատմությունը կարելի է բաժանել հինգ փուլի:
1.Առաջինը ներառում է 1250-1268թթ. ժամանակահատվածը: 1250թ. ստեղծվեց Եգիպտոսի մամլուքյան սուլթանությունը,որը հաջորդ տարիների ընթացքում բախման մեջ մտավ Կիլիկյան Հայասատանի հետ: Երկու պետությունների հարաբերությունների պատմության առաջին փուլը եզրափակված ենք համարում 1268թ-ով, քանի որ Անտիոքում կնքված հաշտության պայմանագրով հենց այդ տարում ավարտվեց 1260-ական թվականներին սկսված պատերազմը Կիլիկյան Հայաստանի և Եգիպտոսի սուլթանության միջև:
2. Երկրորդ փուլն ընդգրկում է XIII-րդ դարի 60-ական թվականների վերջերից մինչև XIII դարի 80-ական թվականների կեսերը ընկած շրջանը, այսինքն՝ 1269-1285թթ.: 1269թ. Լևոն Գ-ն օծվեց Կիլիկյան Հայաստանի թագավոր, իսկ 1285թ. կնքված հաշտության պայմանագրով ժամանակավորապես հարաբերական անդորր հաստատվեց Կիլիկիայի և Եգիպտոսի միջև: Այս փուլում նույնպես Կիլիկյան Հայաստանը բախումների մեջ ներքաշվեց մոնղոլների նախաձեռնությամբ: Այնուամենայնիվ, XIII դարի 70-80-ական թվականներին տեղի ունեցած բախումները մոնղոլների և մամլուքների միջև վերջնական հաղթանակ չբերեցին կողմերից որևէ մեկին, ուստի ռազմաքաղա-քական դիմակայությունը նաև շարունակվեց հետագայում:
3. Այս փուլը սկսվում է 1286 թվականից և շարունակվում է մինչև 1303թ.: Կիլիկիայի և Եգիպտոսի միջև նոր պատերազմները պայմանավորված էին մոնղոլական իշխանության քաղաքականությամբ: Մոնղոլները, հայկական և վրացական զորամասերի հետ համատեղ, երեք անգամ արշավեցին դեպի Սիրիա: 1303թ. տեղի ունեցավ Ղազան խանի ձեռնարկած սիրիական վերջին՝ երրորդ արշավանքը:Սիրիական անհաջող արշավանքներից հետո մոնղոլները գրեթե դադարեցին վտանգ ներկայացնել Եգիպտոսի համար:
4. Չորրորդ փուլում՝ 1304-1337թթ. առճակատումը շարունակվում էր Կիլիկիայի հայկական թագավորության և Եգիպտոսի միջև, քանի որ մոնղոլները պարտվել էին և այլևս հնարավորություն չունեին նոր արշավանքներ ձեռնարկել հզոր թշնամու դեմ: Նախաձեռնությունը վերջնականապես անցել էր մամլուքներին և նրանց դաշնակիցներին, որոնք առիթը բաց չէին թողնում պատերազմական գործողությունները վերսկսելու համար: Թշնամիների արշավանքներն ավարտվեցին միայն 1337թ-ին, երբ հաշտության պայմանագիր կնքվեց Կիլիկիայի հայկական թագավորության և Եգիպտոսի սուլթանության միջև:
5. Հայ-եգիպտական հարաբերությունների եզրափակիչ փուլն ընդգրկում է 1338-1375թթ., այսինքն՝ շուրջ քառորդ դար: Այս փուլում՝ Կիլիկյան Հայաստանի և Եգիպտոսի սուլթանության առճակատումն արդեն վերածվել էր մի կողմից՝ հայերի, մյուս կողմից՝ մամլուքների, Հալեպի սուլթանության և թուրքմեն-կարամանների հակամարտության, քանի որ Կիլիկիայի վրա հիմնականում հարձակվում էին Եգիպտոսի սուլթանության դաշնակից ուժերը: Կիլիկիայի հայկական թագավորության անկումը 1375թ-ին վերջակետ դրեց նաև երկու պետությունների հարաբերություններին: Այս բոլոր փուլերի մասին հաջորդաբար կպատմեմ մյուս հոդվածներում...
ամսագրի Ձեր ցանկացած համարն ընթերցելու համար սեղմեք համապատասխան համարի շապիկին
