-Սուրբ Հովհաննեսի ավետարանում ասված է. <<Քանի որ աստված այնպես սիրեց աշխարհը, որ մինչև իսկ իր միածին որդուն տվեց, որպեսզի… աշխարհը նրանով փրկվի>>: Այսօր մարմնի ու արյան տոնն է փրկչի, որ զոհվեց հանուն ձեզ, աստծո անմեղ գառնուկի, որն իր վրա էր վերցրել աշխարհի մեղքերը, տիրոջ որդու, որ մեռավ ձեր մեղքերի համար: Դուք հավաքվել եք, որպեսզի ճաշակեք զոհը, որ մատուցվել է ձեզ, և գոհություն հայտնեք աստծուն դրա համար: Եվ ես գիտեմ, որ առավոտյան, երբ գալիս էիք ճաշակելու փրկչի մարմինը, ձեր սրտերը լցված էին ուրախությամբ, և դուք հիշում էիք տառապանքները որդի-աստծո, որ մեռավ հանուն ձեր փրկության:
Բայց ձեզանից ո՞վ է մտածել տառապանքների մասին հայր-աստծո, որը խաչ հանել տվեց իր որդուն: Ձեզանից ո՞վ է հիշում հոր տանջանքների մասին, երբ նա իր երկնային բարձունքից նայում էր Գողգոթային:
Ես այսօր նայում էի ձեզ, երբ անցնում էիք հանդիսավոր թափորով, և տեսա, թե ինչպես էին ցնծում ձեր սրտերը այն բանի համար, որ թողություն են տալիս ձեր մեղքերին, և հրճվում էիք ձեր փրկության համար: Եվ ահա աղաչում եմ ձեզ. Լավ մտածեցեք, թե ինչ գնով է ձեռք բերվել այդ փրկությունը: Մեծ է գինը նրա: Ավելի մեծ, քան սուտակի գինը, որովհետև դա արյան գինն է…

-Սա ի՞նչ ձայն է և որտեղի՞ց:
Պարետն իր տամուկ դեմքը մոտեցրեց նրա դեմքին.
-Ա՜ա՜ա… այդ դո՞ւք եք… հայրենիքի պաշտպան զինվո՞րը… Հարցնում եք, թե ինչ է սա… Մի՞թե չեք լսում… Սա այստեղ թաղվածների հոգեհանգստի նվագն է… Փորեք և հանեք նրանց… հանեք, ասում եմ… Վերջ տվեք սպանություններին:
-Ա՜յ քեզ անհեթեթություն… - նա նայեց վերև սողացող մառախուղին և նկատեց հեռագրալարի պես մի բան: Քամին տարուբերում էր լարը, և, ամեն անգամ, երբ նա ետ էր գալիս, կոչնազանգի առեղծվածային ձայն էր լսվում: Հանկարծ նա հիշեց այն, կափարիչը պոկված դաշնամուրի մասին, որը կախված էր վերևում, հեծծանների արանքում: Հավանաբար հեռագրալարը դիպչում էր դաշնամուրի բաց լարերին:
-Սա դաշնամուրի ձայն է, - ասաց նա:
-Դաշնամուրի՜ հա դաշնամուրի՜, - նրա տնազն արեց պարետը, - դուք ի՞նչ եք հասկանում որ, մոլի մարդասպան: Դա մեռյալների զանգն է, որ հնչեցնում է քամին: Նրա ձայնով երկինքը գթասրտություն է հայցում: Դուք լսո՞ւմ եք, կրակող ավտոմատ, գթասրտություն, որ այլևս չկա աշխարհում: Ի՞նչ գիտեք դուք մահվան մասին, դո՛ւք, ավերի՛չ… Եվ որտեղից կարող եք իմանալ: Նա, ով մահ է սփռում, երբեք և ոչինչ չգիտի նրա մասին… - պարետն առաջ թեքվեց. – Մեռյալներն ամենուր են… - շշնջաց նա. – նրանք պառկած են փլատակների ներքո՝ կոխկրտված դեմքերով ու բազկատարած. բայց նրանք հարությո՜ւն կառնեն ու կընկնեն ձեր ետևից… - նա ետ-ետ քաշվեց դեպի փողոց: - Այո, կընկնեն ձեր ետևից ու ձեզ կհալածեն… - մրթմրթաց նրա ետևից պարետը: - Եվ կմեղադրեն ու կդատեն ամեն մեկիդ առանձին…
Նա այլևս չէր տեսնում պարետին: Նա միայն լսում էր մառախուղի ծվենների միջից լսվող խռպոտ ձայնը.
-…Քանզի այն, ինչ դուք արիք իմ եղբայրներից հետնագույնի հետ, ինձ արիք՝ ասում է տերը…
Նա շարունակեց քայլել:
-Գրողը քեզ տանի… - մրթմրթաց նա, - թաղիր ինքդ քեզ այն փլատակների տակ, որոնց վրա չարագուշակ ագռավի պես թառե՜լ ես…

Կար ժամանակ, երբ թագուհին ինքը հեռանում էր մարդկանցից, ոչ ոքին չտեսնելու, երբեք չխոսելու և միայն յուր հոգետանջ մտածմունքներին անձնատուր լինելու համար: Այդ ժամանակ նա մինչև իսկ զայրանում էր, եթե մեկը համարձակվում էր խանգարել յուր մենավոր մտածությունները կամ հոգեկան հուզմունքներից առաջացող տանջանքները: Իսկ այժմ. այժմ նա հոգնել, վաստակել էր հարատև տխրության տանջանքներից. այժմ նա որոնում էր մինչև անգամ մեկը, որին կարողանար յուր սիրտը բանալ, յուր վշտերը պատմել: Նրան թվում էր, թե այդ միջոցը կմեղմե յուր ցավերը... Բայց ավաղ, ամբողջ դղյակում չկար մինը, ոչ կանանց և ոչ օրիորդների շրջանում, որին նա յուր սիրտն ու գաղտնիքը հավատալ կարողանար: Եվ ցավալին այն էր, որ եթե գտնվեր իսկ այդպիսին, դարձյալ ինքը չէր հայտնիլ նրան ոչինչ, որովհետև չէր հավատում ոչ մի կնոջ անկեղծության, մանավանդ, եթե այդ կինը իշխանական ցեղից էր և, հետևապես, ծագմամբ իրան հավասար: Թագուհին հավատացած էր, որ այդպիսիները եթե առերես իսկ կարեկցեին իրան,այսուամենայնիվ ներքուստ կուրախանային յուր թշվառության վրա, որովհետև նրանցից ամեն մինն ուներ դրա համար յուր սրտին մոտիկ պատճառներ: Նա հույս ուներ միայն մի մարդու վրա, որ, կարծում էր, ոչ միայն կվշտակցե իրան սրտի անկեղծությամբ, այլև գուցե կկարողանա թեթևացնել այդ վշտերը: Ահա այդ մարդուն էր սպասում թագուհին այնքան անձկությամբ, որ սակայն, հակառակ յուր խոստման և սուրհանդակի բերած տեղեկության, չէր երևում տակավին:

-Դուք բազմահազար մարդկանց հոգևոր հովիվն եք, - նրա ձայնը գրեթե ռազմական հրամանի նման խիստ էր հնչում, - և ձեր ամբողջ արվեստն այն է, որ նրանցից թաքցնում եք ճշմարտությունը, ինչպես երեխաներից ու ծերունիներից են թաքցնում դժբախտությունը՝ նրանց խնայելու նպատակով: Սա՞ է այն ամենը, ինչ դուք անում եք ձեր հոտի համար: Ուրիշ ի՞նչ եք անում:
Նա այս գրոհով հավանաբար խորապես վիրավորեց հովվապետին: Սեղանին դրված ձեռքերը դանդաղ բռցքվեցին: Գլուխը կախվեց կրծքին:
-Աղոթում եմ… - մրմնջաց տեր հայրը: Կարծես ամաչում էր բախտի քմահաճույքին թողնել այն հոգևոր պայքարը, որ ինքն աստծո հետ գիշեր-ցերեկ մղում էր հանուն իր հոտի փրկության:
Նա, ծանր շնչելով, ետ ու առաջ էր քայլում:
Հանկարծ ձեռքով այնպես ուժգին խփեց պատին, որ ծեփը թափվեց:
-Աղոթեցե՛ք, տեր հայր:
Եվ ապա գերագույն հրամանատարի ոճով ավելացրեց.
-Աղեթեցե՛ք… Բայց աստծո՜ւն էլ պաշտպան է պետք:

Լինում է չի լինում մի թռչուն՝ զորեղ թևերով և զարմանահրաշ գույներով փայլատակող փետուրներով: Կարճ ասած, մի արարած, որն ստեղծված էր երկնքում ազատ ճախրելու համար՝ հուրախություն նրանց, ովքեր դիտում էին նրան:
Մի անգամ մի կին տեսավ այդ թռչնին ու սիրահարվեց: Սրտատրոփ, հիացմունքից բացված բերանով, հուզմունքից փայլող աչքերով, նա նայում էր, թե թռչունն ինչպես է սավառնում: Թռչունն առաջարկեց միանալ իրեն, և նրանք սկսեցին հաշտ ու համերաշխ թռչել միասին: Կինը սքանչանում էր նրանով, երկրպագում էր ու փառաբանում:
Բայց մի անգամ կինը մտածեց. <<Իսկ եթե նա ցանկանա հայտնաբերել հեռավոր լեռնե՞րը>>: Եվ վախեցավ: Վախեցավ, թե մի այլ թռչունի հետ նման բան էլ երբեք չի ապրի: Եվ խանդ զգաց. խանդ թռչելու նրա բնատուր ունակության նկատմամբ:
Եվ վախեցավ, թե միայնակ կմնա:
<<Ես թռչունի համար թակարդ կլարեմ: Երբ հաջորդ անգամ գա, էլ չի հեռանա>>:
Թռչունը, որ նույնպես շատ էր սիրահարված, հաջորդ օրն եկավ նրան տեսնելու, ընկավ թակարդն ու հայտնվեց վանդակում:
Ամեն օր կինը հիանում էր թռչունով, ընկերուհիներին ցույց էր տալիս իր կրքի առարկան, իսկ նրանք բացանակչում էին. <<Այժմ դու ամե՜ն ինչ ունես>>: Սակայն սկսվեց տարօրինակ մի բան տեղի ունենալ. քանի որ թռչունն իրեն էր պատկանում, և նրան նվաճելու կարիք այլևս չկար, կնոջ հետաքրքրությունը հետզհետե մարեց: Թռչունն էլ՝ զրկված թռչելու հնարավորությունից, ինչը նրա կյանքի իմաստն էր, փետրաթափ եղավ, կորցրեց իր փայլն ու այլանդակվեց, և կինը նրա վրա առհասարակ ուշադրություն չէր դարձնում, միայն կերակրում էր ու մաքրում վանդակը:
Մի գեղեցիկ օր էլ թռչունը մեռավ: Կինը խորապես վշտացած էր և այդուհետև անընդհատ նրա մասին էր մտածում: Բայց կնոջ միտքն էր գալիս ոչ թե վանդակը, այլ այն օրը, երբ առաջին անգամ նրան տեսավ ամպերի տակ երջանիկ ճախրելիս:
Իսկ եթե նայեր իր հոգու խորքը, ապա կհասկանար, որ իրեն այդքան գերել էր ոչ թե թռչունի գեղեցկությունը, այլ նրա ազատությունը և թևերի հզորությունը թռիչքի պահին:
Առանց թռչունի նրա կյանքն էլ զրկվեց իմաստից: Եվ ահա մահը բախեց նրա դուռը:
-Ինչո՞ւ ես եկել, - հարցրեց կինը:
-Որպեսզի կարողանաս նրա հետ վերստին թռչել երկնքում, - պատասխանեց մահը: - Եթե թողնեիր, որ թռչունդ ամեն անգամ հեռանա և վերադառնա, ապա շատ ավելի ուժգին կսիրեիր նրան և կհիանայիր, իսկ այժմ դու իմ կարիքն ունես՝ նրա հետ նորից հանդիպելու համար:

-Ահա՛, վերջապես… ես ձեզ բռնեցի՛, - աղաղակեց նա հաղթականորեն: - Տարօրինակ՝ ասում եք, ինձ չեք հասկանում՝ ասում եք: Իսկ երբ ամոթի կարմիրն երեսին, վիրավորանքի թույնը կրծքիս, տանջանքի կսկիծը հոգուս մեջ, բարոյապես լքված ու սմքած՝ կծկվեի, լռեի ու տերևի պես դողայի ամեն մի կասկածկոտ հայացքի առջև, - այն ժամանակ այս տարօրինակ չէր թվա ձեզ, այն ժամանակ կհասկանայիք ինձ, այն ժամանակ այս շատ բնական կլիներ ձեզ համար, այնպես չէ՞, քանի որ այդպես եք սովոր, քանի որ այդպես են անում սովորաբար ինձ պես անպատվածները: Բայց քանի որ ես ուրիշ հազարների պես չեմ կծկվել, չեմ լռել, ամեն բան ինքս եմ հրապարակ հանել և վրեժ եմ պահանջում բողոքող հոգուս ամբողջ թափով, - այս բոլորը շատ տարօրինակ է թվում ձեզ, և դուք չեք հասկանում ինձ, որովհետև այդպես չեն անում սովորաբար, որովհետև այդպես չպետք է անեն, որովհետև դա ամոթ է, սովորական մորալից դուրս մի բան է, այնպես չէ՞, պարոն:
-Ես բողոքում եմ ձեր այս խոսքերի դեմ, տիկին, - նկատեցի ես եռանդով: - Դուք այնպիսի բացատրություն տվիք իմ խոսքերին, որ ես մտքովս անգամ չեմ անցկացրել: Եթե դուք բողոքում եք սովորական մորալի դեմ, ապա ուրեմն պետք է երկու ձեռքով կառչեք ձեր ամուսնուն, որովհետև ահա՛ իսկապես մի մարդ, որ բարձր է կանգնած սովորական մորալից հանուն իսկական սիրո: Եթե ասացի, որ չեմ հասկանում ձեզ, ասացի այն իմաստով միայն, որ ձեր ամուսինը չէ՞ որ սիրում է ձեզ և սիրում է այն աստիճան, որ պատրաստ է ամեն բան մոռանալու, ամեն բան ներելու:
-Ներելո՞ւ… ո՞ւմ, ի՞նչ… Այդպես, հա՜, - ձգեց նա: - Ներե՜լ, ի՜նձ… Ա՜յդ լավ է, այդ հիանալի՜ է, այդ սքանչելի՜ է, այդ աննմա՜ն է… Ուրեմն ի՞նչ, ես նրան դատավոր եմ հրավիրել իմ գլխին: Ուրեմն նա, որ իմ ամուսինն է, և դատավո՞րն է իմ: Ուրեմն ես կարող էի և հանցավո՞ր նկատվել իմ ամուսնու, իմ տիրոջ կողմից: Ուրեմն եթե նա պատրաստ է ինձ ներելու, կարող է և իրավունք ունի ինձ պատժելո՞ւ, որովհետև չէ՞ որ ներում կամ պատժում են միայն հանցավորներին…

Նա մի գիրք վերցրեց, որ բերել էր ճամփորդենրից մեկը: Գիրքն առանց կազմի էր, սակայն կարողացավ գտնել հեղինակի անունը՝ Օսկար Ուայլդ: Երբ թերթում էր գրքի էջերը, Նարցիսի մասին մի պատմության հանդիպեց: Նա ծանոթ էր այդ առասպելին, բայց Օսկար Ուայլդն այդ առասպելը այլ կերպ էր պատմում:
<<Երբ Նարցիսը մեռավ, եկան անտառի աստվածները՝ ոգիները և տեսան, որ քաղցրահամ առուն արցունքից աղի է դարձել:
-Ինչո՞ւ ես լալիս, - հարցրեցին ոգիները:
-Լալիս եմ Նարցիսի համար, - պատասխանեց առուն:
-Զարմանալի չէ, որ լալիս ես Նարցիսի համար, - պատասխանեցին անտառի աստվածները: - Չնայած մենք բոլորս վազում էինք նրա հետևից այս սիրուն անտառով, ի վերջո դու միակն էիր, որ կարող էիր մոտիկից զմայլվել նրա գեղեցկությամբ:
-Իսկ Նարցիսը գեղեցի՞կ էր, - հարցրեց առուն:
-Ո՞վ կարող է այդ բանն ավելի լավ իմանալ, քան դու, - պատասխանեցին ապշած ոգիները: - Չէ՞ որ նա էր, վերջապես, որ ամեն օր խոնարհվում էր քո ջրերի վրա:
Առուն երկար ժամանակ լուռ էր, հետո ասաց.
-Ես լալիս եմ Նարցիսի համար, բայց երբեք մտքովս չի անցել, թե նա գեղեցիկ է:
Լալիս եմ Նարցիսի համար, որովհետև ամեն անգամ, երբ նա ծնկի էր գալիս իմ ափերին, ես նրա աչքերի խորքում տեսնում էի ի՛մ գեղեցկության արտացոլումը:>>